Steeds meer steden en gemeenten willen vergroenen. Deze vergroening is een noodzakelijke strategie om steden duurzamer te maken en de leefbaarheid in urbane gebieden te vergroten. Dit gaat meestal gepaard met het aanplanten van bomen, voornamelijk om het bladerdak in de stad uit te breiden. Het bladerdak levert allerlei ecosysteemdiensten aan de maatschappij. 

In een ideale situatie kunnen bomen ongehinderd doorgroeien tot ze uiteindelijk na hun climax aftakelen. Het is hierbij zeer belangrijk om te weten dat de maatschappelijke waarde van de boom blijft stijgen tot aan de climax.
De maatschappelijke waarde van een stadsboom hangt af van onder andere zijn soort, zijn bladoppervlak en zijn groeiplaats. 

De geleverde ecosysteemdiensten van een gemiddelde lang levende boom doorheen de jaren.

Spijtig genoeg kunnen onze stadsbomen zelden hun ware potentieel bereiken. 

De grafiek van een gemiddelde stadsboom ziet er anders uit. Doordat stadsbomen vroegtijdig aan hun einde komen, kunnen ze slechts een klein deel van hun ware potentieel aan onze maatschappij geven. 

In werkelijkheid komt dit gemiddeld neer op een bescheiden 20% van het potentieel.
Uiteraard kan dit niet de bedoeling zijn.
Het is namelijk in ieders voordeel dat stadsbomen zoveel mogelijk ecosysteemdiensten leveren.  
   

Simplistische weergave van de benutte en potentiele ecosysteemdiensten van een boom.¹

Hoe komt dit nu? 

Er zijn veel reden waarom stadsbomen vroegtijdig sterven.  

Een groot deel van onze stadsbomen zijn straatbomen. Straatbomen ondervinden vaak stress.  
In Vlaanderen worden nieuwe straatbomen in een verstedelijkte omgeving nauwelijks 20 à 30 jaar.²

Dit komt omdat straatbomen onder zeer veel druk staan.
Deze 'Urban tree stress' is het gevolg van het feit dat bomen in stedelijke gebieden in minder ideale omstandigheden groeien dan hun soortgenoten in de natuur. 

Hieronder is een opsomming van de voornaamste stressfactoren.   

Opsomming van de voornaamste stressfactoren bij straatbomen.³  

 
De grootste boosdoener

De grootste boosdoener is de vooruitgang. 
De dynamiek van continue verandering in onze leefomgeving en infrastructuur heeft een grote impact op onze stadsbomen. Onze maatschappij en infrastructuur is continu in verandering.
Echter zijn bomen vaak statisch en doen ze het beter in een statische omgeving (bos).
Het aanleggen van wegen, paden, ondergrondse leidingen, funderingen en andere werkzaamheden zorgen er vaak voor dat bomen ofwel moeten wijken ofwel zware verstoringen ondervinden. 

Vaak tonen deze verstoringen zich maar na enkele jaren wanneer het te laat is.
Bij werkzaamheden kan het bijvoorbeeld gebeuren dat zware machines de bodem samendrukken.
Hierdoor kan water moeilijker infiltreren en kunnen wortels minder goed doordringen in de bodem op zoek naar water en voedingstoffen.
Daarnaast zal door de samendrukking ook de lucht en zuurstof in de bodem verdwijnen.
Dit heeft desastreuze gevolgen voor het hele bodemecosysteem. Het bacteriële bodemleven sterft af en de ademhaling van de boomwortels wordt afgesnoerd.^4,5

Hoe kunnen we onze stadsbomen tot hun recht laten komen?

• Vrijwaren van volwassen bomen
  Zoals reeds werd aangegeven, leveren volwassen bomen een veelvoud van de ecosystemen van jonge bomen. Voor bepaalde ecosysteemdiensten zoals CO₂ opslag en verkoeling, zou men honderden tot duizenden jonge bomen moeten planten om de ecosysteemdiensten van één volwassen boom te compenseren.
  Daarom is het zeer belangrijk om volwassen bomen in onze steden te beschermen.  
  Het duurt uiteraard decennia vooraleer jonge bomen volwassen zijn en een maximum aan diensten kunnen leveren. 
   
• Toekomstvisie
  Er zou een betere toekomstvisie voor onze openbare ruimte moeten opgemaakt worden. 
  Geen plannen van 5 of 10 jaar maar een visie die rekening houdt met de continuïteit van de stadsbomen en anticipeert op lang levende bomen. In de visie zullen stadsbomen een statisch gegeven zijn doorheen de jaren. Alleen zo kunnen jonge bomen hun climax en hun ware potentieel bereiken. 
  
  
• Investeren in toekomstbomen
  Niet alle standplaatsen zijn geschikt om bomen lang te laten leven. Zet daarom in op toekomstbomen. Dit zijn bomen die zeker het potentieel hebben om hun climax te bereiken en potentieel honderden jaren oud kunnen worden. Deze bomen hebben als doel om zeer oud te worden en een maximum aan ecosysteemdiensten te leveren. Toekomstbomen vragen uiteraard extra investeringen in zowel het onderhoud als de standplaats om de boom maximaal te ondersteunen.
  (bekijk hier de toekomstbomen van de stad Antwerpen) 
  
  
  
• Boombeschermplan
  Werkzaamheden in de buurt van straatbomen zijn quasi onvermijdelijk. Daarom is het aangeraden om bij deze werkzaamheden een bomenbeschermplan op te maken.
  Elk jaar worden er in Vlaanderen duizenden kilometers aan kabels en leidingen gelegd of vernieuwd. Heel vaak bevinden die kabels of leidingen zich binnen het doorwortelde bodemvolume van de straatbomen. Door een boombeschermplan op te maken en een procedure uit te werken voor dit soort werkzaamheden, kan hinder aan de bomen tot een minimum beperkt worden.
   

LEES OOK: 

Hoe Bomen Onze Steden (Kunnen) Redden

Geschreven door Ran Staelens