Bij stormweer zijn ook bomen vaak het slachtoffer van de harde windvlagen. Omvallende bomen of afvallende takken kunnen schade veroorzaken aan huizen, wegen, auto's en andere zaken. Wanneer bomen echter in een natuurlijke omgeving omvallen, kunnen ze jarenlang een positieve impact hebben op heel wat soorten. 

Voor de meeste mensen is het zien van een omgevallen boom een droef tafereel. Gelukkig heeft de natuur de mogelijkheid om ook hiervan het beste te maken. Dood hout is namelijk een bron van leven in onze bossen!

Waarom is dood hout belangrijk?

Bodemstabiliteit:
Gevallen dood hout helpt ook de stabiliteit van bosgrond en helpt bodemerosie te voorkomen¹.

Koolstofbuffer:
Men schat dat al het dood hout op aarde maar liefst 73 miljard ton koolstof vasthoudt². Dit is bijna 30 keer de jaarlijkse CO₂ uitstoot van de volledige Europese Unie³. Het is noodzakelijk om deze opgeslagen koolstof te behouden en verder uit te breiden, door meer dood hout in bossen te laten liggen. Wetenschappelijk onderzoek toont spijtig genoeg aan dat klimaatopwarming dit dood hout sneller laat ontbinden, waardoor de CO₂ sneller naar de atmosfeer kan terugkeren⁴. 

Habitat en Biodiversiteit:
Dood hout is een belangrijke microhabitat voor duizenden diersoorten en wordt gebruikt door vogels, zoogdieren, schimmels, planten, amfibieën, reptielen, insecten en zelfs vissen! Men denkt dat oude bossen de meeste verscheidenheid aan planten en dieren hebben van alle habitats in het Europa. Daarnaast is 40% van de dieren in het bos in een bepaald stadium van hun leven afhankelijk van dood hout. Dit omvat het leven op of in het dood hout, het eten ervan of het eten van de organismen die erop leven en groeien. Er zijn een aantal zeer intrigerende relaties tussen bepaalde wezens die afhankelijk zijn van zeer specifieke soorten dood hout, waardoor dood hout de thuisbasis is van enkele van de zeldzaamste soorten op aarde. Bijvoorbeeld de larven van een zweefvlieg genaamd ‘Roodkapje’ (Blera fallax). Deze larven zijn redelijk kieskeurig en leven het liefst in een dode grove den die aangetast is met de dennenvoetzwam. Of de zwarte tondelzwamkever (Bolitophagus reticulatus) die leeft in dode tondelzwammen op beuken, populieren en berken⁵.

Het zijn deze zeer specifieke relaties die dood hout zo'n grote biodiversiteitswaarde geven, omdat er zoveel soorten bomen zijn die in verval raken en dit met verschillende snelheden, stadia,  vormen en maten. Dit heeft duizenden andere levende wezens in staat gesteld om te profiteren van deze verschillende stadia.

Maar het zijn deze zeer gespecialiseerde niches en relaties die ervoor zorgen dat dood hout bijzonder kwetsbaar is voor menselijke activiteit en veranderingen in het milieu.

Bedreigingen

Verwijdering:
Dood hout is geweldig brandhout en wordt vaak uit bossen verwijderd om als brandstof te worden gebruikt. Dood hout wordt ook verwijderd uit parken en openbare bossen omdat men denkt dat het 'rommelig' of zelfs gevaarlijk kan zijn, Men denkt soms dat dood hout ziektes kan herbergen of op voorbijgangers kan vallen. Sommige park- en bosbeheerders vinden dat het nodig is om in overeenstemming te zijn met deze publieke perceptie van ‘netheid’. Zo laat men vaak veel kansen liggen om onder andere de biodiversiteit te stimuleren.  

Uniforme leeftijd en soortenstructuur:
Veel van onze bosgebieden in Vlaanderen zijn jonge bossen (84%)⁶. Deze bossen zijn vaak gevuld met bomen van dezelfde leeftijd en dezelfde soorten. Jonge bossen produceren minder dood hout aangezien er geen oude bomen zijn. De soortenrijkdom in deze bossen is kleiner dan in oude bossen met een variatie aan boomsoorten en leeftijden.
Daarnaast zijn er in Vlaanderen ook een groot aantal bosplantages, dit zijn bossen bedoeld voor de houtproductie en meestal gevuld met 1 boomsoort. In Vlaanderen is dat vaak cultuurpopulier. Deze bossen hebben vrijwel geen dood hout, aangezien het hout wordt gebruikt in de houtindustrie⁷.

Houtproductie gericht beheer:
Volgens de tweede Vlaamse bosinventaris ligt het volume aan dood hout in publiek bos (17,9 m³/ha) lager dan die van private bossen (20,6 m³/ha). Een groot deel van de Vlaamse bossen valt onder het beheer van het Agentschap Natuur en Bos (ANB). Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) geeft aan dat die volumes dood hout ruim onder de streefcijfers liggen die nodig zijn voor een volledige dood-houtbiodiversiteit. Dat streefdoel is namelijk 30 m³/ha en voor de meest veeleisende soorten 50 m³/ha⁸. Ondanks deze lage cijfers worden er in de Vlaamse openbare bossen jaarlijks voor meer dan 220.000 m³ hout uit de bossen gehaald en verkocht. Hout dat eigenlijk noodzakelijk is om de hoeveelheid dood hout in onze bossen te laten toenemen⁹.

Dood hout in Vlaamse bossen (INBO)⁸.

Pesticiden:
Veel boerderijen en plantages spuiten pesticiden op hun gewassen. Deze pesticiden kunnen heel gemakkelijk worden opgenomen door dood hout, dat vervolgens alle ongewervelde dieren doodt die erin leven. Ook kunnen fungiciden de schimmels in het dood hout remmen waardoor het hout moeilijker afbreekt¹⁰.

Wat kunnen we er aan doen?

Een rommelig bos is een blij bos!
Promoot rommelige bossen met veel dode takken en dode bomen.
Laat dood hout liggen in het bos. 

Laat bomen natuurlijk aftakelen:
Bomen die natuurlijk aftakelen, hebben een hogere ecologische waarde dan bomen die ineens sterven, bv. door ze om te zagen. Zo komen sommige zeldzame schimmels enkel voor in bomen die natuurlijk verzwakken en geleidelijk afsterven. Naarmate het proces trager verloopt, zullen op één boom meestal verschillende aftakelingsstadia voorkomen, waardoor het aantal geassocieerde organismen kan toenemen¹¹.

Beter beheer van dood hout:
Het streefdoel voor dood hout (30 m³/ha) zou het uitgaanspunt moeten zijn voor houtproductie. Het verwijderen van hout uit bossen zou onder deze waarde moeten afgeraden worden. In dit geval zou onder andere de Vlaamse overheid verplicht zijn het aandeel dood hout op te krikken alvorens duizenden tonnen hout uit onze bossen worden verwijderd.

LEES OOK: 

De Compensatie Illusie

Geschreven door Ran Staelens